ივ. ლოლაშვილის აზრით (იხ.: ჰომეროსი, შავთელი, რუსთაველი, მნათობი, N 2, 1960, გვ. 143-149), ვეფხისტყაოსნის „მოლი“ და ჰომეროსისეული „მოლუ“ (ოდისეა,  X, 305) „ერთი და იგივე ცნებაა“ და ამდენად, რუსთველი იცნობდა ჰომეროსის ეპოსს (იხ. გვ. 149). აღნიშნულმა მოსაზრებამ ვერ შეარყია „მოლის“ თაობაზე არსებული ტრადიციული თვალსაზრისი, რომლის თანახმადაც, ვეფხისტყაოსანში ის გამოყენებულია არა გრძნეულების გამანეიტრალებელი ბალახეული საშუალების, არამედ „მოსასხამის“ მნიშვნელობით (დაწვრილებით იხ. ვ. ასათიანი, ანტიკური და ბიზანტიური ტრადიციები ძველ ქართულ მწერლობაში, თბილისი, 1996, გვ. 159-161, იქვეა ბიბლიოგრაფია) და ამდენად, თვალსაზრისი, რომ „მოლი“ რუსთველის მიერ ჰომეროსის ეპოსის ცოდნაზე მიუთითებს, მკვლევართა მიერ არ იქნა გაზიარებული (იხ.: ვ. ბააკაშვილი, ჰომეროსი ძველ ქართულ მწერლობაში, კრებულში: ძველი ქართული მწერლობის საკითხები, ტომი II, თბილისი, 1964, გვ. 97. შეადარე: შოთა რუსთველი, ვეფხისტყაოსანი, სასკოლო გამოცემა,  ტექსტი გამოსაცემად მოამზადა, შესავალი, განმარტებანი, კომენტარი და ლიტერატურული გარჩევა დაურთო ნ. ნათაძემ, თბილისი, 2006, გვ. 367). ზ. ხინთიბიძის აზრით, ვეფხისტყაოსნისეული „მოლისა“ და ჰომეროსისეული „მოლუს“ ურთიერთმიმართების საკითხის გასარკვევად და შემდგომი კიდევ უფრო შორს მიმავალი დასკვნების გასაკეთებლად არაა საკმარისი მხოლოდ ამ სიტყვების მნიშვნელობების ურთიერთშედარება. საჭიროა, ერთმანეთთან იქნან შედარებული პოემათა მთლიანი ეპიზოდები, რომელთა ფარგლებშიც ფიქსირდება ჰომეროსისეული და რუსთველისეული „მოლი“. ზემოაღნიშნული მიმართულებით წარმართულმა კვლევამ წარმოაჩინა ჰომეროსისეული კირკესა და რუსთველისეული ფატმანის მხატვრული სახეების უდავო ურთიერთმსგავსება. უფრო მეტიც, ავთანდილის ფატმანთან ყოფნის მთელი ეპიზოდი ავლენს რუსთველის მიერ ოდისეის, კერძოდ კი, ე.წ. კირკეს ეპიზოდის ცოდნისა და მისი გაცნობიერებული, იმავდროულად კი შემოქმედებითი ტიპის ანუ რენესანსული ეპოქის მხატვრული აზროვნებისათვის საზოგადოდ დამახასიათებელი რეცეფციის ფაქტს. ანტიკურობიდან მოყოლებული დღემდე კირკეს მხატვრული სახე მრავალი დიდი ხელოვანის შთაგონების წყარო გამხდარა. როგორც ირკვევა, ამ თვალსაზრისით არც ვეფხისტყაოსნის ავტორია გამონაკლისი. ზემოაღნიშნულიდან ნათელი ხდება, რომ ვეფხისტყაოსნის მხატვრულ სამყაროში „მოლი“ სწორედ ლიტერატურული რეცეფციის გზით უნდა იყოს შესული (დაწვრილებით იხ.: ზ. ხინთიბიძე, ჰომეროსი და რუსთველი, კომპოზიციური ორგანიზაციის ჰომეროსისეული პრინციპები და ეპიკური ტრადიცია, თბილისი, 2005, გვ. 213-233; ზ. ხინთიბიძე, ჰომეროსის ოდისეის რეცეფციის შემთხვევა რუსთველის ვეფხისტყაოსანში, გეორგიკა, ტ. 28, 2005, გვ. 167-182 (გერმანულად); ზ. ხინთიბიძე, კირკეს მითის კომპოზიციური ფუნქცია ბერძნულ-რომაულ და შუასაუკუნეების ევროპულსა და ქართულ ეპიკურ ტრადიციებში: ტიპოლოგიური მსგავსება თუ შემოქმედებითი რეცეფცია, ფაზისი _ ბერძნული და რომაული შტუდიები, ტ. 10 (II), გვ. 48-56, თბილისი, 2007, იხ. ქვემოთ მცირეოდენი ცვლილებებით).

[ზ.ხ.]

კირკეს მითის კომპოზიციური ფუნქცია ბერძნულ-რომაულ და შუასაუკუნეების ევროპულსა და ქართულ ეპიკურ ტრადიციებში: ტიპოლოგიური მსგავსება თუ ლიტერატურული რეცეფცია? (სტატიის ავტორი - ზაზა ხინთიბიძე, შემოკლებული ვერსია)

[...] ერთი მხრივ, ჰომეროსისეულ ოდისევსის და კირკეს ამბავსა და მეორე მხრივ, რუსთველისეულ ავთანდილისა და ფატმანის ეპიზოდს შორის ფიქსირდება როგორც სიუჟეტურ-კომპოზიციური ანუ სისტემური, ე.წ. ზოგადი ხასიათის მსგავსება, ისე ლექსიკურ-ფრაზეოლოგიური და სიტუაციური თანხვედრის კონკრეტული შემთხვევებიც. აღნიშნულ გარემოებაზე იმიტომ ვამახვილებ ყურადღებას, რომ მხოლოდ პირველის არსებობის შემთხვევაში განსახილველი მსგავსება ტიპოლოგიზმის და არა აუცილებლად რეცეფციის ფაქტის დაფიქსირებით შეიძლებოდა ახსნილიყო, ხოლო მხოლოდ მეორის არსებობისას კი – შემთხვევითი დამთხვევის ფაქტორის მოშველიებით. ორივე ზემოაღნიშნული სახის მსგავსების ერთდროულად არსებობის ახსნა კი ვფიქრობ, რომ მხოლოდ და მხოლოდ ანტიკური ტრადიციის ლიტერატურული რეცეფციის ფაქტის დაფიქსირებითაა შესაძლებელი.

კირკესა და ფატმანს შორის არსებული შესაძლო მსგავსების დასაბუთებისათვის, ჩემი აზრით, დამაბრკოლებელ არგუმენტად ვერ ჩაითვლება ის გარემოება, რომ პირველი გრძნეული ქალღმერთია, მეორე კი მხოლოდ და მხოლოდ მაღალი წრის მსუბუქი ყოფაქცევის ჩვეულებრივი მოკვდავი ქალი. საქმე ისაა, რომ კირკეს მხატვრული სახე ანტიკური და ბიზანტიური პერიოდების სხვადასხვა ავტორთა ინტერპრეტაციების შედეგად მნიშვნელოვნადაა გადააზრებული, კერძოდ კი, ის სრულადაა დემითოლოგიზებული და დესაკრალიზებული. საქმე ისაა, [...] პეტრონიუსთან კირკე აღარც ქალღმერთია, არც ჯადოქარი და აღარც ქურუმი, არამედ სწორედ მაღალი წრის მსუბუქი ყოფაქცევის ქალია. გვიანი ანტიკურობის ფილოსოფიურ ტრაქტატებში კი გაიაზრება როგორც ვნების, აღვირახსნილობის და სხვა ადამიანურ მანკიერებათა ალეგორია. დემითოლოგიზებულობისა და დესაკრალიზებულობის აღნიშნული ტენდენცია უკვე აპოლონიოს როდესელის არგონავტიკაში იჩენს თავს, რომლის თანახმადაც, კირკე მხოლოდ ქურუმია და შესაბამისად, აღარ არის ქალღმერთი (იხ. მ. ერქომაიშვილი, კირკეს მითი და მისი ინტერპრეტაცია  ანტიკურ ლიტერატურაში, თბილისი, 2002, გვ. 152).

ფატმანისა და კირკეს ეპიზოდების ურთიერთშედარებისას, უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს ამ ორი ქალი პერსონაჟის საოცარი მსგავსება. ვგულისხმობ კირკეს როგორც მითოლოგიური, ისე ლიტერატურული სახისათვის დამახასიათებელ ე.წ. ამბივალენტურობას ანუ ხასიათის ორგვაროვნებას, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამ პერსონაჟში ვლინდება ხასიათის როგორც უარყოფითი, ისე დადებითი თვისებები. სწორედ ამგვარია კირკე ჰომეროსის ოდისეაში. უკვე აპოლონიოს როდოსელის არგონავტიკიდან მოყოლებული კი ის გაიაზრება ცალმხრივად – მხოლოდ დადებითად (აპოლონიოს როდოსელთან) ან მხოლოდ უარყოფითად (ვერგილიუსთან, ოვიდიუსთან, პეტრონიუსთან, გვიანანტიკური ეპოქის ფილოსოფოსებთან და კომენტატორებთან). ამგვარად, აპოლონიოს როდოსელისა და სხვა ანტიკური ავტორების მიერ, ფაქტობრივად, ცალმხრივად ინტერპრეტირებული კირკესაგან განსხვავებით, სწორედ ჰომეროსისა და რუსთველის მიერ შექმნილი ლიტერატურული ხასიათები (შესაბამისად, – კირკესი და ფატმანის) განიცდიან ცვლილებას: მათი, როგორც მხატვრული პერსონაჟების, თავდაპირველი უარყოფითი ფუნქცია საბოლოოდ პოზიტიურით იცვლება.

ჰომეროსისეული კირკესა და რუსთველისეული ფატმანის ლიტერატურული სახეები სხვა, ვფიქრობ, კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი სიუჟეტურ-კომპოზიციური ასპექტის მიხედვითაც ავლენენ აშკარა ურთიერთმსგავსებას: ორივე პერსონაჟი დაკავშირებულია გრძნეულობის ანუ მაგიის სამყაროსთან. ოდისეის მიხედვით კირკე, როგორც ცნობილია, თავადაა ჯადოქარი და ძალუძს ღორებად აქციოს მამაკაცები. ფატმანის შემთხვევაშიც აშკარაა, რომ ეს ქალი პერსონაჟიც, უდაოდ, დაკავშირებულია გრძნეულობასთან (ესაა რეალური გრძნეულობის ერთადერთი შემთხვევა, რომელიც პოემაში ფიქსირდება და ამდენად, რუსთველისეულ მხატვრულ სამყაროში მისი არსებობის ფაქტი, თავისი არაორდინარულობის გამო, საგანგებო ახსნას საჭიროებს). მიუხედავად იმისა, რომ იგი თავად, როგორც ჩანს, არაა ნაზიარები მაგიურ ცოდნას, მისი მონები გრძნეულები არიან (იხ.: „ვეფხისტყაოსანი“, 1238, 1-2; შდრ.: „ოდისეა“, X, 571/573) და ფატმანიც მოხერხებულად იყენებს მათ ამგვარ უნარს (იხ.: „ვეფხისტყაოსანი“, 1269, 1).

კიდევ ერთი სიუჟეტურ-კომპოზიციური ტიპის მსგავსება ჰომეროსისეული კირკესა და რუსთველისეული ფატმანის სახე-ხასიათებს შორის ისაა, რომ როგორც ერთი, ისე მეორე ქალი ღუპავს მამაკაცს, რომელთანაც სარეცელი გაიზიარა. მაგრამ მსგავსება არ ამოიწურება თემატურ-სიუჟეტური თანხვედრით. ვფიქრობ, რომ აშკარაა ფუნქციურ-კომპოზიციური ანალოგიაც. კირკე არაფერს უშავებს ოდისევსს. პირიქით, ეხმარება მას. თავის მხრივ, ფატმანიც ავთანდილის ნამდვილი ვინაობის გაგების შემდეგაც კი ბოლომდე მის ერთგულ დამხმარედ რჩება. ამგვარად, როგორც ვხედავთ, ფიქსირდება კიდევ ერთი კომპოზიციური ხასიათის მსგავსება: თუკი „ოდისეაში“ სამშობლოსაკენ გზის გაგნებაში ოდისევსს კირკე ეხმარება, „ვეფხისტყაოსანში“ სიუჟეტის განვითარების არქიტექტონული თავისებურება ავთანდილისათვის ნესტანის პოვნის გაადვილების (და ამდენად, მეგობრის – ტარიელის  დახმარებისა და არაბეთში, სამშობლოში დაბრუნების) კომპოზიციურ ფუნქციას ფატმანს აკისრებს.    

ზოგად-სისტემური მსგავსების საილუსტრაციოდ ყურადღება მინდა გავამახვილო აგრეთვე იმ გარემოებაზეც, რომ განსახილველი ეპიზოდები როგორც „ოდისეაში“ (X, 135-574), ისე „ვეფხისტყაოსანში“ (1061-1326) ერთი და იმავე სტრუქტურულ-კომპოზიციური მოდელის რეალიზების გზითაა შექმნილი. კერძოდ კი, აღნიშნული მოდელი ოთხი შემადგენელი ნაწილისაგან შედგება: პირველია გმირის (ოდისევსი / ავთანდილი) მისვლა უცხო მხარეში (კუნძული აიაია / ზღვათა სამეფოს სატახტო ქალაქი გულანშარო) და მის მიერ ამ ადგილის გაცნობა; მეორე ნაწილში გმირი ხვდება უცნობ, მასპინძელ ქალს (კირკე / ფატმანი) და საკუთარი სურვილის საწინააღმდეგოდ მასთან ეროტიკულ კავშირს ამყარებს; მესამე ნაწილის ფარგლებში გმირი თხოვნით მიმართავს მასპინძელ ქალს, დაეხმაროს გაჭირვებაში ჩავარდნილ მის მეგობრებს, რის შემდეგაც თხოვნა დაუყოვნებლივ კმაყოფილდება; ბოლო, მეოთხე ნაწილში კი გმირი ემშვიდობება მასპინძელ ქალს და გამგზავრების წინ მისგან რჩევა-დარიგებას იღებს.

რაც შეეხება ლექსიკურ-ფრაზეოლოგიური და სცენების სიტუაციური თანხვედრის კონკრეტულ შემთხვევებს, მათ საილუსტრაციოდ შემდეგ გარემოებებზე მინდა გავამახვილო ყურადღება.

1. ფატმანის ერთ-ერთი გრძნეული მონა თავისი ქალბატონის დავალების შესრულების პროცესში იყენებს იმ მაგიურ საშუალებას, რომლის სახელწოდებაც („ოდისეის“ კირკეს ეპიზოდის მსგავსად) არის „მოლი“ (ჰომეროსთან მოლუ ფორმით დაფიქსირებული ეს სიტყვა - იხ. „ოდისეა“, X, 305 - ბიზანტიური პერიოდის ბერძნული ენის ფონეტიკის კანონების შესაბამისად რუსთველის ეპოქაში უკვე წარმოითქმოდა, როგორც მოლი – იხ. „ვეფხისტყაოსანი“, 1276, 3). ამგვარად, მსგავსება მაგიური საშუალებების სახელწოდებათა „დამთხვევით“ კი არ ვლინდება მხოლოდ, არამედ მათი ფუნქციითაც: „მოლი“ ორივე შემთხვევაში იმგვარი მაგიური საშუალებაა, რომელიც სწორედ გრძნეულთა (კირკესა და ქაჯების) წინააღმდეგ გამოიყენება, თანაც, კეთილი მიზნით. კერძოდ კი, მოგზაური გმირის (ოდისევსისა და ავთანდილის) დასახმარებლად.  ვფიქრობ, აღნიშვნის ღირსია ის დეტალიც, რომ რუსთველის მიერ „მოლი“ მოხსენიებულია, როგორც “მოლი რამე” ანუ რაღაც მოლი. საქმე ისაა, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ ავტორისათვის საზოგადოდ არაა დამახასიათებელი მის მიერ ნახსენები რომელიმე სხვა საგნის ესოდენ ბუნდოვნად აღწერა (მაგალითისათვის, იხ. „ვეფხისტყაოსანი“, 463, 3 - 464), ხოლო ამ საერთო წესიდან გადახვევის ეს ერთადერთი ფაქტი კი სწორედ იმაზე უნდა მიანიშნებდეს, რომ, რუსთველისათვის უცნობია მოლის, როგორც მაგიური საშუალების, თვისებები და მოქმედების პრინციპი, რაც, თავის მხრივ, იმით უნდა აიხსნას, რომ არც „ოდისეაში“ არის აღწერილი „მოლუს“ მოქმედების პრინციპი და ამ მცენარის მხოლოდ გარეგნული სურათია მოცემული, თანაც – საკმაოდ ლაკონურად (იხ. „ოდისეა“, X, 304). ყოველივე ზემოთქმული, ვფიქრობ, არაორაზროვნად მიანიშნებს იმ ფაქტზე, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ მხატვრულ სამყაროში „მოლი“ სწორედ ანტიკური ტრადიციის ლიტერატურული რეცეფციის გზით უნდა იყოს შესული.

2. ფატმანის ზღვისპირა ქალაქი, კირკეს კუნძულის მსგავსად, აღმოსავლეთით მდებარეობს (იხ. „ვეფხისტყაოსანი“, 948, 3 და „ოდისეა“, XII, 1-4). ხოლო, პოემის ერთი პასაჟის თანახმად, ეს ქალაქი სხვადასხვა საზღვაო გზებისა და უფრო მეტიც, როგორც ეს ქვეყნის სახელწოდებიდან ჩანს („ზღვათა სამეფო“), სხვადასხვა ზღვების შესაყარზე მდებარეობს (იხ. “ვეფხისტყაოსანი”, 1065, 1/3). „ვეფხისტყაოსნის“ სხვა პასაჟის მიხედვით კი, ეს მხარე უკვე სრულიად გარკვევით იხსენიება იმ ადგილად, „სადაც ზღვის ჭიპია“ (იხ: „ვეფხისტყაოსანი“, 584, 1). როგორც ვიცით, კირკეს მითოლოგიურ-ლიტერატურული დუბლეტის, ნიმფა კალიპსოს კუნძულიც, „ოდისეის“ დასაწყისში, როდესაც ოდისევსი ჯერ კიდევ იქ იმყოფებოდა, ჰომეროსის მიერ მოხსენიებულია იმ ადგილად, „სადაც ჭიპი არის ზღვისა“ (იხ. „ოდისეა“, I, 50: ὅθι τ᾽ ὀμφαλός /„ჭიპი“/ἐστι θαλάσσης). 

3. როგორც ვიცით, ბერძნები კირკესთან ზუსტად ერთი წლის განმავლობაში დარჩნენ, რის შემდეგაც ოდისევსმა სთხოვა მასპინძელ ქალს, უფლება მიეცა მისთვის და მისი მეგობრებისათვის, რომ სამშობლოში დასაბრუნებლად გზა განეგრძოთ. ჰომეროსის თანახმად, ეს მაშინ მოხდა, „როდესაც ზუსტად ერთი წელი უნდა გასულიყო, წელიწადის დროებმაც წრე შემოწერეს, / თვეებმა გაირბინეს და მრავალმა გრძელმა დღემ განვლო...“ (იხ. „ოდისეა“, X, 469-470). ავთანდილი ფატმანთან ერთ წელზე გაცილებით უფრო ნაკლები ხნის მანძილზე იმყოფებოდა. მიუხედავად ამისა, რუსთველი დროის ათვლას იწყებს გმირის მრავალწლიანი მოგზაურობის ერთ-ერთი ეტაპის დასაწყისიდან და ამდენად, ავთანდილსაც (ოდისევსის მსგავსად) საშუალება ეძლევა ფატმანთან გამოსამშვიდობებელი სიტყვები იმის აღნიშვნით დაიწყოს, რომ ერთი წელი, თითქმის, უკვე მთლიანად გასულა, რის გამოც იგი იძულებულია, გამოემშვიდობოს მასპინძელ ქალს და გზა განაგრძოს. სიტყვასიტყვით კი ავთანდილი ამას ამბობს: „წავალ, დგომად აღარა მცალს, დრო მოსრულა შარშანდელი“ (იხ. „ვეფხისტყაოსანი“, 1312, 3). ამდენად, ვფიქრობ, ფიქსირდება კიდევ ერთი ლექსიკურ-ფრაზეოლოგიური დამთხვევა: როგორც ოდისევსისა და კირკეს, ისე ავთანდილისა და ფატმანის განშორების ამსახველი სცენების დასაწყისში დროის ერთწლიანი მონაკვეთის დასრულება შედარებულია ჟამთა სვლის წრიულობასა და საზოგადოდ, ბუნების ციკლურობას.

ზემოჩამოთვლილი ზოგადსისტემური და ლექსიკურ-ფრაზეოლოგიური ანუ კონკრეტული დამთხვევების ფონზე, ვფიქრობ, გაუმართლებელია, შემთხვევითობას მიეწეროს სცენების სიტუაციური მსგავსების არაერთი შემთხვევა, რომელთაგან თქვენს ყურადღებას მხოლოდ რამდენიმეზე შევაჩერებ.

1. ჰომეროსის თანახმად, ოდისევსი იძულებულია ეროტიკული კავშირი დაამყაროს კირკესთან. ჰერმესი ამას მისგან პირდაპირ მოითხოვს. წინააღმდეგ შემთხვევაში გმირი ვერ დაეხმარება თავის ღორად ქცეულ მეგობრებს, რადგანაც სხვაგვარად ვერ აიძულებს კირკეს, მათ კვლავაც ადამიანური იერსახე დაუბრუნოს (იხ. „ოდისეა“, X, 296-298). ოდისევსის მსგავსად ავთანდილიც ფატმანის სურვილს, სასიყვარულო კავშირი დაამყაროს მასთან, თავისი ნების საწინააღმდეგოდ და მეგობრის – ტარიელის დახმარების მიზნით თანხმდება (იხ. „ვეფხისტყაოსანი“, 1089-1093).

2. როდესაც ოდისევსი ევრილოქოსისაგან გაიგებს, რომ დასაზვერად გაგზავნილ მის მეგობრებს აშკარა საფრთხე ემუქრებათ, ის წამიერი ყოყმანის გარეშე იარაღდება და დაუყოვნებლივ იღებს გადაწყვეტილებას წავიდეს მათ საშველად. ევრილოქოსისაგან კი მხოლოდ იმას ითხოვს, რომ კირკეს სახლთან მისასვლელი გზა აჩვენოს. მაგრამ უარის მიღების შემდეგ კირკესთან მარტო მიდის (იხ. „ოდისეა“, X, 261-263). როდესაც ფატმანი თავისი ყოფილი საყვარლის – ჭაშნაგირის ამბის მოყოლის სანაცვლოდ ავთანდილს მის მოკვლას მოსთხოვს, გმირი წამიერად გაიაზრებს, რომ ამ ამბის გაგებით შეიძლება ტარიელს დაეხმაროს და ამდენად, სასწრაფოდ ფეხზე წამომდგარი და ლახტით შეიარაღებული დაუყოვნებლივ იღებს გადაწყვეტილებას, შეასრულოს ფატმანის მოთხოვნა. სანაცვლოდ კი ქალისაგან მხოლოდ იმას ითხოვს, რომ გზის საჩვენებლად ვინმე გააყოლოს. მეგზური ავთანდილს ჭაშნაგირის სახლს მხოლოდ შორიდან დაანახვებს და იქაურობას გაეცლება. ზემოგაანალიზებული სიტუაციური მსგავსების გათვალისწინებით, ვფიქრობ, არც ის ფაქტი უნდა მიეწეროს შემთხვევითობას, რომ თავისი პოემის სწორედ ამ ადგილას მიმართავს რუსთველი მკითხველს და ერთი სტრიქონის ფარგლებში ორჯერ დაბეჯითებით იმეორებს, რომ ავთანდილის მსგავსი [რაინდი] სხვა არავინაა (იხ. „ვეფხისტყაოსანი“, 1109-1113).

3. როგორც „ოდისეაში“, ისე „ვეფხისტყაოსანში“, როდესაც გმირი (ოდისევსი / ავთანდილი) ახერხებს საკუთარ ნებას საბოლოოდ დაუმორჩილოს მასპინძელი ქალი (კირკე / ფატმანი), ამას ის მუქარის გზით აღწევს, კერძოდ კი, ხელში იარაღი უპყრია: ოდისევსს – ხმალი, ავთანდილს კი –გასისხლიანებული დანა (იხ. „ოდისეა“, X, 321-323 და „ვეფხისტყაოსანი“, 1118, 4 – 1119, 1-2).

4. კირკესთან სარეცლის გაზიარების შემდეგ ქალღმერთის ოთხი მხევალი ქალი ოდისევსს განბანს და შემოსავს. შემდგომ კირკე მას საჭმელს სთავაზობს, რის შემდეგაც გმირი თავის ხომალდს უბრუნდება (იხ. „ოდისეა“, X, 345-407). ერთად გატარებული ღამის შემდეგ დილით ავთანდილიც განიბანს. ფატმანი მასაც მრავალგვარ სამოსს მიართმევს და ისევე როგორც კირკე ოდისევსს, საჭმელს შესთავაზებს. ამის შემდეგ ავთანდილიც თავის სახლში მიდის (იხ. „ვეფხისტყაოსანი“, 1255; 1257, 1; 1259, 1).

ამგვარად, ანტიკური ეპიკური ტრადიციის ფარგლებში თანდათანობით მსუბუქი ყოფაქცევის ქალის სახემდე „დაცემულ-დაკნინებული“ ჰომეროსისეული გრძნეული კირკე, რუსთველის პოეტური აღქმის საშუალებით ვეფხისტყაოსნის მხატვრულ სამყაროში ფატმანად გარდასახული, კვლავაც იძენს თავის პირვანდელ კომპოზიციურ ფუნქციას, რომლითაც ის წარმოდგენილი იყო ეპიკური ტრადიციის საწყის ეტაპზე, კერძოდ კი, „ოდისეაში“: დაეხმაროს მასთან მისულ მოგზაურ გმირს. ჰომეროსის მიხედვით ეს გმირი ოდისევსია, რუსთველის თანახმად კი – ავთანდილი.

რუსთველი, ერთი მხრივ, ითვალისწინებს შუასაუკუნეების ევროპულ ეპიკურ ტრადიციას და სახელით არ მოიხსენიებს კირკეს. მეორე მხრივ კი, ნათელია, რომ „ვეფხისტყაოსნის“ ავტორისათვის კირკე ცნობილია უშუალოდ ანტიკური ეპიკური ტრადიციიდან. კერძოდ კი, – როგორც მისი შედარებით გვიანდელი ეტაპიდან (რომაული და გვიანანტიკური პერიოდის ლიტერატურა, რომლის ფარგლებშიც ჰომეროსისეულ გრძნეულ ქალღმერთს, ფაქტობრივად, მხოლოდ მისი სახელი – კირკე აქვს შემორჩენილი), ისე უძველესი ეტაპიდანაც – ჰომეროსის „ოდისეიდან“, რამაც რუსთველს საშუალება მისცა კირკეს მითის თავდაპირველი, ჰომეროსისეული კომპოზიციური ფუნქციის შემოქმედებითი რეცეფციის გზით შეექმნა სრულიად ახალი, რენესანსული ტიპის ლიტერატურული პერსონაჟი – ფატმანი.